Hai algunhas datas volveu ao Museo do Mar do Vigo unha peza arqueolóxica que nos últimos anos probablemente fixo máis quilómetros que cando chegou as nosas terras por primeira vez, alá polo século VI d.C., procedente de Terra Santa. É certo, estou esaxerando xa que a súa viaxe foi de Vigo a Santiago e volta de novo á cidade olívica, pero xa sabedes que isto é un defecto da disciplina arqueolóxica, onde todo que ser esaxerado: o máis antigo, o de maior importancia,… Se fose membro dalgunha anella asociación cultural podería bramar ao vento, fóra de mi e coas veas do pescozo inchadas pola indignación: A distancia que separa Vigo de Santiago no que se refire ao ungüentario non son 90 km, é a distancia que separa a dignidade da deshonra, o latrocinio da lei, o caos da orde!!!! En fin, alo menos o comerciante que o trouxo hai 1500 anos aforrouse unha pasta en peaxes.
A ínclita peza é un ungüentario tardorromano atopado nunha intervención arqueolóxica no marco da ampliación do túnel do Areal de Vigo. O cidadán podería pensar que o gran balbordo mediático que se creou estaba xustificado pola chegada dun vestixio de singular beleza ou dun valor histórico extraordinario.
Pero, que podemos admirar no Museo do Mar? Pois unha pequena xerriña feita de cerámica, fragmentada,… e bastante fea; para que mentir, sen maior atractivo ou interese estilístico. Postos a elixir pezas belas, o propio xacemento de Areal/Rosalía de Castro proporcionaríanolas abundantemente: dende a magnificencia das grandes ánforas que transportaban viño, aceites ou salgaduras, ata a delicadeza das decoracións nas cuncas de Terra Sigillata Africana… Se o criterio que marca a importancia dun achado arqueolóxico é unicamente o seu valor estilístico, pois nestes casos quizais poderíamos estar ante restos máis admirables.
Sen embargo, o punto de partida ten que ser completamente distinto. Unha peza arqueolóxica non ten valor per se: o verdadeiro valor está no contexto no que se insire, na realidade arqueolóxica á que se asocia. Ao fin e ao cabo, o obxecto como tal non importa, ten interese como vestixio de sociedades pretéritas que construíron e usaron eses obxectos. O utensilio por si mesmo, despoxado do envoltorio social que lle confería o seu verdadeiro sentido, non é máis que un fetiche banal.
O contexto histórico do ungüentario si que é digno de admirar e conservar. Hai que retrotraerse ata o século VI d.C., nun Vicus Aeleni destacado como un porto comercial de primeira clase, centro de chegada de mercadorías dende o Mediterráneo oriental e á súa vez distribuidor por mercados secundarios (nos litorais cantábrico, francés e británico). Ese, penso, é o verdadeiro valor do ungüentario, o contexto arqueolóxico ao que se asocia.
E aquí chegamos ao fondo da cuestión: mentres que removeuse Roma con Santiago (nunca mellor dito) para que volvese a Vigo a peza cerámica -enarborada como bandeira dun viguismo marxinado e vilipendiado- non se moveu un dedo loitando en prol da conservación e protección dun xacemento arqueolóxico nun extraordinario estado de conservación e de indubidable valor histórico (estou a pensar na Unidade de Actuación Rosalía II, onde conflúen as rúas García Barbón e Rosalía de Castro).
Institucionalmente anunciouse a chegada e exposición do ungüentario aos catro ventos, convertendo a Historia nunha disciplina simple e pueril. Por sorte, este tipo de praxis arqueolóxica xa foi superada hai décadas, e hoxe sabemos que o tesouro non é o resto material, senón que a riqueza está en todo o que hai detrás del.
Pero estamos de parabéns: o ungüentario volveu a casa, podemos durmir tranquilos. Pouco importa que na cidade están a pechar espazos musealizados -ou reducindo os seus horarios ata facelos case que inoperantes-, ou que o berce do verdadeiro interese arqueolóxico e histórico do achado en cuestión estea sendo periodicamente mutilado.
18 xaneiro 2013